mieć

1. Ktoś ma coś wypisane w oczach; ktoś ma coś wypisane, napisane na czole, na twarzy, pot. na gębie «po kimś widać wyraźnie, jaki ma nastrój, charakter lub jakie ma zamiary»: Miałem chyba wypisane na czole, że po długim pobycie przyjechałem z zagranicy. GłK 20/04/2002. (...) Wiesiek chyba nawet się uśmiechnął, bo z natury prawdopodobnie był szczery i otwarty, co miał wypisane na gębie (...). A. Stasiuk, Kruk.

2. Masz ci los; żart. masz babo placek; przestarz. masz diable kaftan (kubrak) «zwroty o charakterze ekspresywnym wyrażające zaskoczenie, najczęściej przez coś niepożądanego»: Dlaczego nie pijecie herbaty? O, masz ci los, nalałem wam wrzątku, o esencji zapomniałem! J. Krzysztoń, Wielbłąd. Masz babo placek – pomyślała Jola. – Teraz wszystko się wyda. I co ona o mnie pomyśli? A. Bahdaj, Wakacje. Półtorej mili dalej na drogę wyszła mu baba. Nieomal wskoczyła mu pod koła. – Masz diable kaftan – rzucił przez zęby. M. Wolski, Agent.

3. pot. Mieć bzika, fiksum, fiksum-dyrdum, fisia, fioła, hopla, hysia, hyzia, kota, kręćka, kuku na muniu, szmergla, świra, posp. zajoba «być niespełna rozumu, być niezrównoważonym, zachowywać się w sposób odbiegający od normy»: Jedni wpadli w zachwyt i mianowali go genialnym pisarzem, inni dawali do zrozumienia, że autor ma bzika. W. Gombrowicz, Publicystyka. Pan jest egzaltowany, zarozumiały, egocentryk i prócz tego ma pan lekkiego fioła. Ale poza tym jest pan dosyć sympatyczny. S. Dygat, Jezioro.

4. Mieć coś na uwadze, na względzie «pamiętać o czymś, kierować się czymś przy podejmowaniu decyzji, rozpatrywaniu lub robieniu czegoś»: Producenci roślin doniczkowych przygotowując dla nich podłoża mają na uwadze indywidualne potrzeby poszczególnych gatunków. Kwiaty 2/1988. Czy broniąc swoich praw, osiągając własne cele, masz na względzie również szacunek, jakim możesz darzyć swojego przyjaciela? L. Grzesiuk, B. Tryjarska, Jak pomagać.

5. Mieć głowę, pot. łeb do czegoś «mieć do czegoś zdolności, doskonale sobie z czymś radzić»: Wuj Szmuel zawsze miał głowę do interesów i pełne ręce pieniędzy. B. Wojdowski, Chleb.

6. Mieć głowę, pot. łeb (na karku); mieć głowę (nie od parady) «być mądrym, sprytnym, umieć sobie radzić»: (...) miał jego ojciec głowę na karku, do partii się zapisał, i naprawdę niczego im nie było trzeba. S. Esden-Tempski, Kundel. (...) czy można wyrobić w sobie taką żyłkę do włóczęgi i łowienia zwierząt? (...) chyba można. Trzeba tylko mieć dobre chęci i głowę nie od parady. A. Szklarski, Kangury.

7. pot. Mieć kogoś, coś w nosie, wulg. w dupie, euf. (głęboko) gdzieś, w dużym, głębokim poważaniu «lekceważyć kogoś, coś, nie liczyć się z kimś, z czymś»: Mam cię w nosie, to ja będę decydowała, co chcę robić. TSt 3/2000. (...) nie chcę należeć do takiego świata wykrzywionych wartości. I tych wszystkich „życzliwych” mam głęboko gdzieś. CKM 5/2000. (...) czy zdarzają się firmy turystyczne, które mają w głębokim poważaniu swoich klientów, czy też takie przypadki są zupełnie sporadyczne? PR roz 1998.

8. Mieć kogoś, coś za sobą «być popieranym przez kogoś, coś»: (...) miał za sobą potężnych stronników, dawnych przyjaciół cesarza Menelika, którzy dwukrotnie ułatwiali mu ucieczkę z więzienia. M. Brandys, Bieganek.

9. Mieć kogoś, czegoś dość, dosyć, pot. dotąd, potąd, po (same) uszy, powyżej, wyżej uszu, po dziurki w nosie, po dziurki od nosa «być bardzo zmęczonym, udręczonym czymś, kimś, nie móc kogoś, czegoś dłużej znosić»: Mam po uszy słuchania rozmów o zgubionym pokoleniu (...). PrzSoc 2/1963. Wiesz co? Mam już tego powyżej uszu. Albo mi wreszcie powiesz, po co mnie tu ściągnąłeś, albo wychodzę! M. Bielecki, Osiedle. (...) mam dosyć twojego towarzystwa. Tak, tego mam dosyć, powyżej uszu. Potąd mam ciebie! Odchodzę. S. Mrożek, Teatr 3. Ci, którzy mają po dziurki w nosie atmosfery zazdrości, powinni po prostu zmienić pracę. Cosm 11/2000.

10. Mieć kogoś nad sobą «podlegać komuś jako zwierzchnikowi»: W ten sposób Heinrich Müller stał się zwierzchnikiem wszechpotężnej policji politycznej, a sam miał nad sobą tylko trzech przełożonych (...). F. Ryszka, Noc.

11. Mieć kogoś pod sobą «być czyimś zwierzchnikiem»: (...) miał pod sobą dwunastu zbójników – a chociaż żaden Janosikowi dorównać nie mógł, wszyscy jednakże musieli się czymś nadzwyczajnym odznaczyć, ażeby on ich przyjął pod swoją komendę. H. Kostyrko, Klechdy.

12. Mieć lukę (luki) w pamięci; mieć pustkę, pot. dziurę (dziury) w głowie, w mózgu; czuć pustkę w głowie, w mózgu «nic nie pamiętać, nie móc sobie czegoś przypomnieć, skojarzyć»: Pech chciał, że akurat wtedy Nowicki spytał mnie o twierdzenie Pitagorasa, a ja w głowie miałem zupełną pustkę. R. Antoszewski, Kariera. Powiedz mi, synu, na początek dziesięcioro przykazań (...). Stacho utknął przy drugim (...). W głowie miał czarną dziurę (...). B. Czeszko, Pokolenie. (...) nie potrafię poradzić sobie z kłopotami (...) kiedy nie mam marihuany. Czuję się jak w pułapce. (...) Mam dziury w mózgu, ledwo potrafię sklecić zdanie. Karan 9-10/1995.

13. pot. Mieć przechlapane, przegwizdane, przerąbane, wulg. przesrane «znajdować się w beznadziejnej sytuacji, nie mieć żadnego wyjścia»: (...) on przez ciebie ma przechlapane. M. Ziomecki, Lato. Muszę się zastanowić, bo jak Zbyszek się dowie, że go zakapowałem, to mam przegwizdane. M. Bielecki, Dziewczyna.

14. Mieć w sobie coś «być interesującym, pociągającym, mieć swoisty urok, wdzięk»: Bogumił Niechcic był przystojny, a nawet miał w sobie coś, co więcej znaczy niźli foremne ciało. Wszystko od stóp do głowy było w nim sympatyczne. M. Dąbrowska, Noce.

15. Mieć w sobie coś z kogoś, z czegoś «przejawiać cechy charakterystyczne dla kogoś, czegoś»: (...) dylemat kobiet polega na tym, że gdy któraś z nich osiąga prawdziwy sukces w zawodzie, robi karierę, to po cichu, a czasem głośno mówi się: ona ma w sobie coś z mężczyzny. Pani 5/1993. Ciemność ma w sobie coś z nieskończoności. A. Kępiński, Melancholia.

16. Mieć z kimś do pomówienia, pot. do pogadania «chcieć przeprowadzić z kimś poważną rozmowę, zwykle na nieprzyjemny dla obu stron temat»: – Panie Szumski – powiedział Alfred po przywitaniu – ja mam z panem do pomówienia. J. Iwaszkiewicz, Panny.

17. Nie mieć nic do powiedzenia, pot. do gadania «nie móc decydować w jakiejś sprawie»: Styl rządzenia się zmienił, dyktatura złagodniała, polityka stała się bliższa społecznym oczekiwaniom, ale ludzie nadal nie mieli nic do powiedzenia. W. Kuczyński, Burza. Smuga chciał oponować, ale bosman nie pozwolił mu dojść do głosu. – Cała załoga uchwala to jednomyślnie, więc nie masz pan nic do gadania – mówił rubasznie. A. Szklarski, Wyprawa.

18. pot. Przechlapać, przegwizdać, przerąbać, wulg. przesrać sobie u kogoś; mieć u kogoś przechlapane, przegwizdane, przerąbane, wulg. przesrane «narazić się komuś, mieć u kogoś złą opinię, nie móc liczyć na czyjąś przychylność»: (...) Wiciuk ma u mnie zupełnie przechlapane! Ja go załatwię! M. Bielecki, Siostra.